Red flags in je winkelgebied

Door Inge Niks – IXIN

“Soulsistah Christmas, een kerstwinkel in Westfield Mall of the Netherlands, is per direct gesloten op last van de politie. De recherche zegt sterke aanwijzingen te hebben dat de zaak banden met de onderwereld heeft. Ook de winkels van Soulsistah op de Frederik Hendriklaan (Fred) in Den Haag zijn gesloten.”
23-11-2021 – RTV West.

Bovenstaand bericht is een treffend voorbeeld van ondermijning: de vermenging van de onderwereld met de bovenwereld. Criminelen gebruiken legale bedrijven en vastgoed om hun illegale activiteiten te verhullen. Denk aan drugshandel of witwassen. Winkelpanden lenen zich daar goed voor, met grote gevolgen voor de lokale economie en veiligheid. Ondermijning komt voor in álle soorten winkelgebieden – van verloederde straten tot bruisende stadscentra – en is vaak onzichtbaar.

Bestuurlijke terughoudendheid: “Ik heb er toch geen last van?”

Omdat ondermijning meestal geen directe overlast veroorzaakt, is het een ongemakkelijk onderwerp in de bestuurskamer. Capaciteit vrijmaken voor bestrijding voelt al snel overdreven, zeker als het bestuur van de BIZ of winkeliersvereniging geen collega-ondernemer wil beschuldigen. Soms speelt ook angst voor vergelding.
Bij gemeenten ligt het thema gevoelig: veiligheid valt onder de burgemeester, terwijl de wethouder economie vooral positieve aandacht voor het winkelgebied wil. “Nee hoor, hier is geen ondermijning. Hooguit wat overlast. Ik ga er wel even langs, dan is het zo opgelost,” verzuchtte een wethouder laatst. Maar een rondje met de politie vertelt vaak een ander verhaal. Op straat voelt men het haarfijn aan: rode vlaggen.

Het ontwrichtende effect van ondermijning

Niks doen is geen optie. Want hoeveel procent van de panden in jouw winkelgebied mag volgens jou ondermijnd zijn?
Een winkelgebied waar criminelen zich vestigen, verliest zijn aantrekkingskracht. Minder klanten, minder reuring, meer leegstand. Soms ontstaan plekken waar dealt of gegokt wordt, met ruzies of zelfs schietpartijen tot gevolg. En achter de schermen ontstaan netwerken met grote financiële belangen die de markt verstoren.
Panden zijn niet beschikbaar voor eerlijke ondernemers, vernieuwing blijft uit en de uitstraling holt achteruit. Of er wordt zó veel geïnvesteerd dat het economisch onrealistisch is – een duidelijk signaal dat er iets niet klopt. De consument voelt dat ook en kiest een andere plek. Zo raakt een gebied in een negatieve spiraal, terwijl het potentieel juist groot is.

Voorkomen is beter dan genezen

Had Westfield de situatie met Soulsistah kunnen voorkomen? Mogelijk wel, met betere screening. Vastgoedeigenaren kunnen letten op herkomst van het investeringsgeld, de wijze van onderhandelen en ontbindende voorwaarden in het contract. Een kijkje nemen bij een ander filiaal zegt vaak veel.
Centrummanagers kunnen hierbij helpen door vastgoedeigenaren te adviseren en bonafide ondernemers actief aan te dragen. Dat vraagt om een goed netwerk én korte lijnen.

Korte lijnen en informatie-uitwisseling

Data-uitwisseling is cruciaal, maar tegelijk een van de grootste obstakels. Politie en gemeente mogen niet zomaar informatie delen, al wordt er landelijk gewerkt aan betere wetgeving hiervoor.
Wat altijd kan: een melding doen bij Meld Misdaad Anoniem (MMA). Veel hennepplantages zijn op die manier al opgerold.

Vergunningsplicht als instrument

Vroeger had elke winkel een vestigingsvergunning; nu geldt die vooral nog voor horeca. Bij zo’n exploitatievergunning kan de gemeente de Wet Bibob toepassen en ondernemers screenen. Steeds meer gemeenten nemen in hun APV een vergunningsplicht op voor specifieke branches of gebieden. Arbeidsintensief, maar effectief. Den Haag past dit al toe in meerdere winkelstraten – met succes. Malafide ondernemers verdwijnen, en het heeft een duidelijke preventieve werking.

De wisselwerking met het bestemmingsplan

Bestemmingsplannen voor centrumgebieden zijn vaak ruim opgezet, zodat bijna elke branche zich kan vestigen. Toch kunnen gemeenten via brancheringsregels bepaalde sectoren beperken. Utrecht durfde dat aan op de Amsterdamsestraatweg – zonder dat er planschade hoefde te worden uitgekeerd. De branchering verbeterde sterk, en in combinatie met andere maatregelen transformeert de straat tot een toekomstbestendig winkelgebied.

Lange adem

De aanpak van ondermijning vraagt om een lange adem, samenwerking en continuïteit. Resultaten komen vaak pas na jaren – langer dan één verkiezingstermijn. Juist daarom is nú het moment om bestuurlijk draagvlak te creëren.
Het begint met bewustwording. In hoeveel procent van de panden in jouw winkelgebied vermoed jij ondermijning? Welke signalen zie je? Start dat gesprek – vandaag nog.